Alfaber chiński to zbiór tysięcy znaków, które dla Europejczyka wyglądają jak skomplikowane rysunki. Jednak każdy z tych znaków ma swoje konkretne znaczenie i od wieków służy Chińczykom do zapisywania ich języka. W jaki sposób powstawały chińskie znaki? Jak je odczytywać i tłumaczyć na język polski? Czy da się to w ogóle zrobić, skoro jeden znak chiński odpowiada często całemu polskiemu słowu?
Kluczowe wnioski:- Chińskie znaki stopniowo rozwijały się przez wieki, zaczynając od prostych symboli
- Każdy znak przedstawia konkretny przedmiot lub pojęcie, stąd nazwa "ideogram"
- Aby przetłumaczyć chińskie znaki, trzeba najpierw zrozumieć ich znaczenie
- Istnieją sposoby transkrypcji znaków chińskich na alfabet łaciński
- Choć pracochłonne, możliwe jest tłumaczenie chińskich tekstów na język polski
Alfabety chińskie i ich geneza
Alfabet chiński, w odróżnieniu od alfabetów europejskich, nie składa się z liter, lecz ze znaków. Każdy znak przedstawia konkretne pojęcie lub przedmiot. Stąd chińskie pismo określane jest mianem ideograficznego, a same znaki to ideogramy.
Jak to się stało, że Chińczycy zaczęli używać tak skomplikowanego systemu zapisu? Otóż chińskie pismo rozwijało się stopniowo przez wieki. Jego początki sięgają II tysiąclecia p.n.e., kiedy to zaczęto używać prostych symboli do zapisywania informacji. Z czasem symbole te stawały się coraz bardziej złożone i szczegółowe, aż w końcu przybrały postać współczesnych chińskich znaków.
Dziś chiński alfabet liczy ponad 50 tys. znaków! Na co dzień używa się jednak około 7-8 tysięcy najpopularniejszych. Reszta to tzw. znaki rzadkie, spotykane tylko w starych tekstach historycznych i literackich.
Rodzaje chińskich piszm
W ciągu wieków rozwinęło się wiele odmian chińskiego pisma. Do najważniejszych należą:
- pismo pieczęciowe - najstarsza odmiana, powstała w epoce dynasty Zhou;
- pismo kancelaryjne - prostsze i szybsze w zapisie;
- pismo standardowe - obecnie używane w Chinach i innych krajach azjatyckich.
Pochodzenie i rozwój chińskich znaków
Skąd wzięły się tak niecodzienne, skomplikowane znaki? Otóż na przestrzeni wieków chińskie pismo przeszło bardzo długą drogę rozwoju. Wyróżnia się 6 głównych etapów kształtowania się chińskiego systemu zapisu:
- Piktogramy - proste rysunki przedmiotów i zjawisk, np. słońca, księżyca, drzewa.
- Ideogramy złożone - połączenie kilku piktogramów w celu przekazania abstrakcyjnych pojęć, np. "las" (złożenie znaków "drzewo" i "dwa").
- Znaki wskaźnikowe - wprowadzenie znaków określających części mowy i gramatykę, np. 子 - przyrostek tworzący wyrazy pokrewne.
- Pożyczki fonetyczne - wykorzystanie wyglądu niektórych znaków do zapisania słów o podobnym brzmieniu.
- Uproszczenia i skróty w celu usprawnienia zapisu.
- Uporządkowanie zasad pisma w okresie dynastii Qin i Han.
W ten sposób chińskie pismo ewoluowało od prostych symboli do rozbudowanego zestawu ideogramów. Niełatwo było zapamiętać tak ogromną liczbę skomplikowanych znaków! Stąd wynalazek słowników i encyklopedii z wizerunkami wszystkich znaków chińskich.
Chińskie ideogramy - budowa i znaczenie
Każdy chiński znak, czyli ideogram, przedstawia konkretny przedmiot, pojęcie lub czynność. Na przykład znak 林 oznacza "las", a 人 - "człowiek". Ale jak odczytywać takie symbole?
Większość chińskich znaków składa się z dwóch części:
- radikal (klucz) - wskazuje ogólne znaczenie lub kategorię pojęciową, np. rośliny, zwierzęta, człowiek;
- fonetyk - sugeruje wymowę i brzmienie znaku.
Na przykład znak 森 (sēn) "las" zbudowany jest z radykalu 木 "drzewo" oraz fonetyku 僉.
Taka budowa ułatwia zapamiętywanie ogromnej liczby chińskich znaków. Radikal podpowiada ogólny temat, a fonetyk - wymowę danego ideogramu.
Kolejność pociągnięć pędzla
Jeszcze jedna ważna kwestia to sposób zapisu poszczególnych znaków. Chińskie pismo fromuje się poprzez malowanie znaków pędzlem na papierze lub jedwabiu. Istnieje ściśle określona kolejność pociągnięć, którą trzeba przestrzegać, aby poprawnie zapisać dany znak.
Dla przykładu, znak 千 "tysiąc" zapisuje się w następującej kolejności (według numerów):
| 1 | 2 |
| 3 | 4 |
Znajomość właściwej kolejności pociągnięć pędzla jest kluczowa dla poprawnego zapisywania chińskich znaków.
Jak odczytywać chińskie znaki?
Umiejętność odczytywania chińskich znaków jest podstawą do nauki języka chińskiego. Jednak na początku stanowi ona sporą trudność dla Europejczyków, przyzwyczajonych do alfabetu łacińskiego.
Odczytując nieznany znak, należy najpierw zidentyfikować radikal, czyli "klucz" tematyczny. To pozwoli określić ogólny kontekst znaczeniowy danego ideogramu. Następnie trzeba odnaleźć część fonetyczną i na tej podstawie spróbować odgadnąć wymowę całego znaku.
Nie zawsze się to uda, gdyż niektóre elementy fonetyczne z czasem zmieniły wymowę. Niemniej, znając radikal i fonetyk, z reguły jesteśmy w stanie przynajmniej zgrubnie zorientować się, co może oznaczać nieznany nam znak.
„Klucz do zrozumienia chińskich znaków tkwi w rozpoznaniu ich części składowych”
Dopiero kontekst zdania i całego tekstu pozwala dokładnie ustalić znaczenie danego ideogramu. Stąd czytanie chińskich tekstów wymaga nieustannej uwagi i koncentracji.
Tłumaczenie chińskich znaków na język polski
Tłumaczenie chińskich znaków na język polski jest zadaniem niezwykle trudnym. Wynika to z fundamentalnych różnic między obydwoma systemami zapisu.
Chińskie pismo jest logograficzne - każdy znak odpowiada całemu słowu lub morfemowi. Z kolei alfabet łaciński bazuje na oddzielnych literach, które łącząc ze sobą tworzą wyrazy.
Ponadto poszczególne chińskie znaki są wieloznaczne. Ich dokładne znaczenie zależy od kontekstu wypowiedzi. Stąd bardzo trudno oddać sens chińskiego tekstu w języku polskim.
Mimo to jest to możliwe. Niezbędna jest gruntowna znajomość gramatyki i słownictwa języka chińskiego. Ogromną rolę odgrywa też doświadczenie tłumacza.
Nie istnieje mechaniczna metoda tłumaczenia chińskich znaków. Każdy tekst wymaga indywidualnego podejścia i wnikliwej analizy, by oddać jego pełne znaczenie po polsku.
Narzędzia ułatwiające tłumaczenie
Na szczęście współcześni tłumacze chińskich tekstów mogą korzystać z różnych narzędzi ułatwiających pracę. Należą do nich m.in.:
- encyklopedie i słowniki chińsko-polskie,
- programy komputerowe z modułami tłumaczeniowymi,
- bazy danych zawierające chińskie zwroty i ich odpowiedniki w języku polskim.
Choć żadne narzędzie nie zastąpi w pełni kompetencji lingwistycznych i wyczucia ludzkiego tłumacza, z pewnością mogą znacząco ułatwić mu pracę.
Transkrypcja chińskich znaków alfabetem łacińskim
Aby umożliwić zapis chińskich wyrazów za pomocą alfabetu łacińskiego, opracowano system transkrypcji fonetycznej. Polega on na oddawaniu wymowy poszczególnych znaków za pomocą liter alfabetu.
Do najpopularniejszych systemów transkrypcji należą:
- transkrypcja pinyin - standard w Chinach kontynentalnych;
- system Wade’a-Gilesa - dawniej popularny na Tajwanie;
- transkrypcja Yale’a - obecnie używana na Tajwanie i w Singapurze
Poniższa tabela przedstawia przykłady transkrypcji tych samych chińskich wyrazów na różne systemy zapisu:
| Znak chiński | Pinyin | Wade-Giles | Yale |
| 学生 | xuésheng | hsüeh-sheng | hyuy-sshēng |
| 中国 | zhōngguó | chung-kuo | jwong-gwor |
Wszystkie te systemy pozwalają więc, przynajmniej przybliżenie, oddać wymowę chińskich słów przy pomocy alfabetu łacińskiego. Ułatwia to zapisywanie i wyszukiwanie chińskich wyrazów dla osób nieposługujących się chińskim pismem.
Podsumowanie
Chiński alfabet składa się z ideogramów, czyli znaków przedstawiających konkretne pojęcia lub przedmioty. Każdy chiński znak ma ściśle określoną budowę i zasady zapisu. Aby go odczytać, trzeba zidentyfikować radikal (klucz tematyczny) oraz część fonetyczną. Tłumaczenie chińskich znaków na język polski jest niezwykle trudne ze względu na diametralne różnice obu systemów pisma. Niemniej istnieją pewne narzędzia ułatwiające pracę tłumacza, jak słowniki czy programy komputerowe.
Transkrypcja fonetyczna pozwala zaś zapisać brzmienie chińskich wyrazów za pomocą alfabetu łacińskiego. Umożliwia to wyszukiwanie chińskich słów osobom nieposługującym się chińskim pismem. Najpopularniejsze systemy transkrypcji to pinyin, Wade’a-Gilesa oraz Yale’a.
Tagi
Udostępnij artykuł
